بازجویی از نواب صفوی در ارتباط با ترور رزم‌آرا: همه متهم هستند!
در ادامه‌ی بحث‌های مربوط به تاریخ احزاب سیاسی در ایران، که در «سه‌راه جمهوری» دنبال می‌شد، بر آن شدیم تا در کنار بحث اصلی تاریخ تشکیل این احزاب، به مناسبت‌ها و ضرروت‌هایی که پیش می‌آید، مطالبی را به طور پراکنده و بدون در نظر گرفتن توالی تاریخی این سلسله مطالب ارائه کنیم. ضرورت انتشار مطلب زیر که متن بازجویی «نواب صفوی» یکی از رهبران معنوی و سیاسی جریان افراطی «فداییان اسلام» است، اشارات اخیر برخی از محققان تاریخ معاصر ایران است که در جهت رفع و رجوع و پیرایش ماجرای کودتای ۲۸ مرداد، ( که هدف آن مورد بحث این صفحه نیست)، از هر راهی تلاش می‌کنند تا دکتر مصدق را در جای‌گاه یک متهم قرار دهند. از این دسته اتهامات یکی به ماجرای ترور سپهبد «رزم‌آرا» توسط خلیل طهماسبی عضو جمعیت فداییان اسلام مربوط می‌شود، که متن بازجویی زیر نشان می‌دهد که منبع مورد استناد این اتهام کدام بوده است.
متن بازجویی نواب صفوی که تشکیلات سیاسی‌نظامی تحت فرمان‌ش ترورهای متعددی را تا قبل از کودتای ۲۸ مرداد به انجام رسانده، از هر نظر بسیار جالب و تامل برانگیز است، اما اینکه او دوماه بعد از قیام سی تیر و انشعابات سیاسی ناشی از آن، چنین اظهاراتی داشته و سال‌ها بعد این مطالب، مستند نظرات مدعیان تحقیقات آکادمیک قرار گرفته، از آن جالب‌تر است. متاسفانه در متن بازجویی به دلیل ناخوانا بودن دست‌خط، برخی کلمات و عبارات خوانده نشده، اما این افتادگی‌ها مانع آن نیست که بهره‌ی کافی از متن برده شود.
شیر و خورشید
وزارت دادگستری
برگ بازجوئی و صورت مجلس
صبح ۳۱/۶/۳۱ اینجانب طائفی بازپس شعبه ۲۷ به زندان قصر آمده و با راهنمائی آقای سرهنگ… گرجی به اطاق آقای نواب صفوی (سید مجتبی نواب صفوی) آمده و در خصوص پرونده و اتهامات ایشان بازجوئی می‌شود:
س- در موضوع اتهام خود به ارتکاب تحریک در قتل رزم‌آراء نخست‌وزیر سابق – و نیز در خصوص اتهام خود به ارتکاب پاره کردن رونوشت قرار صادر از محکمه که برابر ابلاغ به عده‌ی از فدائیان اسلام به زندان آورده شده بودند، و نیز در خصوص اتهام خود …… در سال ۱۳۲۷ در اجتماعی که در بهارستان جلوی مجلس شده بود مردم را تحریک به ارتکاب جرم علیه مامورین نموده و آنان را مضروب نموده‌اند با تذکر شرح اتهامات و مدارک اتهام هر جوابی دارید بیان کنید.
ج- در گذشته به تفصیل بیان گردید که حکومت‌های جاریه وقتی حکومت‌شان قانونی‌ست و حق مداخله در امور ملت مسلمان ایران را داشته و دارند که مجری احکام اسلام باشند و به دلائل مذکور خود، چون از مجرای صریح و صحیح قانون منحرف شده‌اند حکومت و اعمالشان به هیچ‌وجه قانونی نبوده حق هیچ‌گونه دخالتی در امور ملت مسلمان ایران ندارند و نیز مامورین آنها صرف نظر از اینکه برادران دینی ما هستند از نظر …. از طرف حکومت‌های غیرقانونی مذکور عمل‌شان قانونی نبوده رسمیت ندارد. با توجه به این موضوع بطور خصوصی ( نه بطور رسمی) پاسخ این سوالات به اختصار بیان می‌گردد.
زندان قصر، به یاری خدای توانا، سید مجتبی نواب صفوی.
و چون وقت تنگ است به روز دیگری محول می‌کنیم. به یاری خدای توانا، سید مجتبی نواب صفوی.
به تاریخ ۱/ ۷ ۳۱ به زندان قصر آمده و در اطاق آقای سید مجتبی نواب صفوی به بازجوئی ادامه می‌دهد:
س- از آقای نواب صفوی- چون بقیه پاسخ خود را به روز بعد محول نموده بودید بنابراین نسبت به اتهامات خود هر اظهار و دفاعی دارید بیان کنید.
ج۱- هر سخنی قابل اعتبار نبوده، در پیش هر انسان عاقلی از آن پس … استناد است که به براهین آن رجوع شود و گوینده‌ی ان از نظر اخلاق…. گردد و قطعا مردمان دروغگو و …… به فساد اخلاق هیچ‌گاه سخن کتبی یا شفاهی آنها قابل استناد هیچ ….. نیست، و انصافا شک نیست که دستگاه اگاهی و مامورین شهربانی معروف‌ترین طبقات فاسد ایران به فساد اخلاق هستند، پس چگونه ممکن است گزارشات آنها …. است…… تشکیل پرونده شود….. حکومت‌های وقت همیشه با افراد برجسته با ایمان که با مفاسد آنها طبعا در نبرد بوده‌اند با آنها ….. و دشمنی داشته‌اند که اغراض حکومت را در گزارش‌های خود اعمال کنند، بنابراین نوع گزارشات در پیش انسان عاقل و منصف بی‌اعتبار است بخصوص … افرادی‌که از روی ایمان و علم با بی‌ایمانی و جهل حکومت‌ها مبارزه و نبرد داشته‌اند…..هم به این حقیقت.
۲- گویا این گزارش‌دهندگان و مامورین قضائی که گزارش آنها ….. ایرانی نیستند یا در ایران نبوده‌اند و سخنان مصدق و افراد جبهه ملی را در دوره‌ی شانزدهم که رسمی‌ترین سخنان مملکت است نشنیده‌اند و یا اخبار مجلس به سمع آنها نرسیده است و اگر بی‌خبر هستند خوب است به صورت مجلس جلسات اواخر دوره‌ی شانزدهم مراجعه کنند و تهدیدهای شخصی مصدق و افراد جبهه ملی را نسبت به رزم‌آراء ببینند و ببینند که حتی در یک جلسه علنا گفته است با چاقوی کوچک قلم‌تراش او را خواهم کشت.
۳- و نیز آقایان گویا در ایران نبوده‌اند و در مدت بیش از یک سال متینگ‌ها و تظاهرات احزاب دولتی اعم از جبهه ملی و مجمع مسلمانان مجاهد و دیگران ندیده‌اند که در تمام تظاهرات پیاپی خود، به خود می‌بالیدند و به سر هم منت می‌گذاشتند که رزم‌آراء را کشته‌اند و ….. رزم‌آراء یکی از قهرمانان آنها بوده و از این قهرمانان بسیار دارند.
۴- نویسنده‌ی هر روزنامه یک نفر آدم است و سخنان یک نفری آ‌ن‌قدرها مورد استناد به مصالح بزرگی یا کوچکی نمی‌تواند واقع شود، مگر افرادی بر علیه خود گوینده ….. ناظر بر این مطلب است، اقرار عقلا علی‌الفهم جائز است اضافه بر این آیا آن یک‌نفر گواهی …. است بر چیزی که گفته و آیا حاضر است که گواهی بدهد تا گواهی او پس از …. صداقت گواه دلیل بر موضوعی شود …. خیر، قطعا…. که نوشته شد.
۵- همان روزنامه‌ها را که آقایان می‌گویند روزنامه‌های دولتی اعم از باختر و شاهد و آتش و سیاست ما که در شماره‌های پیاپی خود از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱به خود می‌بالیدند و افتخار می‌کردند که رزم‌آراء را کشته‌اند و انگلستان را شکست داده‌اند یک به یک شاهد موضوعی است که اثبات می‌کند حقیقت مطلب از چه قرار است. بخصوص در موقع تبلیغ انتخاباتی به نفع نویسنده شاهد زهری، نوشته بودند در اوراق تبلیغی خود صاحب قلم سحّار رزم‌آراکش، یعنی زهری و …. فعلی مجلس و حداقل این مطالب که در روزنامه‌های خود نوشته بودند و یا خواسته بودند….. کنند کشته شدن رزم‌آرا و بقول خودشان شکست انگلستان را به کاشانی و مصدق و جبهه ملی و بخصوص این اخبار را که افتخار ….. در بسیاری از نوشته‌ها و مقالات اصرار…. که از من و برادرانم سلب کنند و بخودشان منتسب نمایند بهتر دلیل روشنی است برای هر عاقل باانصافی که مطلب از چه قرار است.
ضمنا از آن برادر دینی یعنی آقای طالعی می‌خواهم که برای جمع مدارک بیشتر که ملازم با انجام وظیفه شما است روزنامه‌های شاهد- باختر- سیاست ما- و آتش سال ۱۳۳۰ را از اول اردیبهشت ۱۳۳۰ تا آخر خرداد ۱۳۳۰ تهیه و ضبط فرموده مستند خود قرار دهند که شاهد مدعای ماست و نیز همین جرائد را از تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۳۰ تا آخر اسفند ۱۳۳۰ را تهیه و ضبط نمایند که انها هم شاهد صدق مدعاست.
همانطورکه روزنامه‌های کذائی را که اشاره کرده بودند……….- تا اعترافات صریح خودشان را …..قاعده اقرار علی‌النفس مطالعه کرده و مطلب بر شما روشن شود.
۶- و حداقل نتیجه که گرفته می‌شود این‌ست که هر دو روزنامه…… روزنامه شاخص و معارض با هم واقع شده و نتیجه از هر دو ساقط می‌شود و نوبت به اقرار علی‌النفس و دلیل دیگر می‌رسد که آن روزنامه‌ها دارای اقاریر بر علیه نویسندگان و طرفدارانش می‌باشد، به اضافه اقاریر صریح و اعترافات مذکور در دوره شانزدهم که دولت فعلی مصدق و افراد جبهه ملی در مجلس او رسمی‌ترین نقاط مملکت.
۷- مضافا بر اینها خلیل طهماسبی متهم به قتل رزم‌آرا، صریحا گفته است و در پرونده او موجود است که به هیچ دسته و حزبی اتکاء نداشته و بستگی نداشته و از روی ایمان خود مبادرت به این عمل نموده است. بعلاوه اعلامیه در این خصوص داده که در روزنامه مذکور موجود است و فقط به کاشانی و مصدق در ضمن گفته‌ها و مصاحبه‌ها و جبهه ملی اظهار ارادت کرده است، و من و عقل من بسیار از این بزرگتر است که کشتن رزم‌ارا یا شکست دروغی انگلستان را که در حقیقت شکست نخورده است منتسب بخود بدانم، بلکه این افتخارات ….. برای مغزهای کوچکی امثال آنهائی که افتخار می‌کنند و بخود می‌بالند که مذکور افتاد مهم است.
۸- وکلاء جبهه ملی در دوره هفدهم ماده‌ی واحده کذائی معروف را که تصریح می‌کند که قتل رزم‌اراء مربوط به عموم ملت ایران می‌باشد به تصویب رسانیدند. این خود موضوع قتل رزم‌اراء را اگر بنای تعقیبی باشد و صحیح باشد تعقیب محرک آن نشان می‌دهد که منتسب به کجا خواهد شد، و اگر حقا مربوط به ملت ایران است ماده‌ی مذکور در مجلس شورای ملی مملکت به تصویب اکثریت رسید که اثبات مطلب فوق را می‌کند، دیگر سراغ دیگران رفتن مفهوم نیست و جاهلانه است و اگر مجلس رسمی نبوده و کارش لغو و غیر قانونی است خوب است دادگستری یا مملکت خود را از این مجلس مجزا کند….. که مجزا نکند ، مجلس را رسمی می‌داند و پس سخن متناقض نسبت به سخنان رسمی مجلس گفتن عمل متناقض با عمل رسمی مجلس شورای ملی بسیار کودکانه و جاهلانه است، خوب است به این تناقضات کودکانه خاتمه داده شود.
۹- عجبا اگر بنا است سخنان روزنامه مستند چیزی واقع شود همه مردم ایران تمام روزنامه‌ها بطور کل قتل رزم‌آراء را یک موضوع خوب …. و تمام مردم بالاتفاق که افراد و اعضای دادگستری هم که لامحاله جزء افراد مردم ایران هستند یک‌سال است بالاتفاق فریاد می‌کنند مرده باد رزم‌اراء، زنده باد خلیل طهماسبی، من که از مردم زنده‌باد گو و مرده بادگو نیستم، خوب است همه زنده بادگوها و مرده بادگوها را می‌گرفتید و مزاحم می‌شدید و تعقیب می‌کردید و این هم محال است چون مردم یک مملکت قابل تعقیب بالاتفاق نمی‌باشند و بقول دموکراسی مسلک‌ها مردم خود موجد حکومتند، و من بیاری خدا به‌راه حق از روی علم و ایمان می‌روم و ذره ناچیزی در برابر اشعه‌ی لطف بی‌زوال خدا هستم که می‌خواهم مردم را تربیت و براه حق دعوت نموده و …….و دهم.
۱۰- با مقدمات روشن بالا به دادگستری و اعضای دادگستری و اقایان برادران دینی ما که در هر کجا هستند و گزارش‌دهندگان و انها که این گزارش‌ها را …… بفرمائید مطلب بسیار روشن است و بر شما پوشیده نیست، این‌قدر تشریفات خشک و فرمالیته‌بازی را تبعیت نکنید از این روش عجیب و سرسام‌آور که برخلاف عقل و منطق و انصاف است با توجه به مطالب فوق از روی انسانیت خجالت بکشید.
۱۱- گزارشاتی که راجع به خرداد 27 و مخالفت با حکومت هژیر مستند قرار داده شده مشمول سخنان گذشته بوده قابل اعتماد و اعتبار نیست.
۱۲- و نیز گزارش مربوط به پاره کردن حکم مذکور نیز از این قبیل است.
۱۳- در خرداد ۱۳۲۷، محل اجتماع مخالفین هژیر و آن کسی که خود را مخالف هزیر قلمداد کرده بود منزل کاشانی و شخص کاشانی بود که امروز گرداننده حکومت فعلی است که با عرایض شخص او و مصدق و رفقای آنها این بازی‌های کودکانه را برای اطفای شعله‌های سوزان حقیقت من ایجاد کرده‌اند، و این پرونده‌سازی‌ها را نموده‌اند، خوب است این قضیه را از خود کاشانی و مصدق سوال کنید، مضافا بر اینکه حرکت جمعیت در روز مذکور از منزل کاشانی و پامنار بود.
۱۴- در حکومت‌های جابر سابق سفری به ساری کردم، سه شب منبر رفتم، مردم را بسوی حق و خدا دعوت کردم، پرونده‌ا‌ی غیابا برای من ساختند، حکم غیرقابل اجرائی که در آن گفته شده بود قابل اجراء نیست تا وقتی که مراحل بعدی قانونی را طی کند برای من ساختند، آن حکومت‌های جابر در این باب بسیار نانجیبی کردند و اما حکم را اجراء ننموده و موفق به اجرای آن نشدند، و در آن هم قید قابل اجرا نیست را گذاشتند، اما این حکومت فعلی که عنوان‌ش از آن‌جهت نام یافت و مردمی را به دنبال خود انداخت که خود را مبارز با حکومت‌های جابر سلف معرفی کرده بود، حکم غیرقابل اجراء جابرسلف را در حق من اجراء کرد و تمام سخنان خود را که مبنی بر آزادیخواهی است تکذیب نمود و بعد از سه ماه که در زندان بودم همان حکم را به رویت من خواست برسانند که امضاء نکردم و در ان نوشته بود که صریحا قابل اجرا نیست و تا مراحل بعدی از اجرای آن خودداری گردد.
۱۵- عجبا آقایان متظاهر به جنگ با پیشینیان سلف، حکم غیرقابل اجرای آنها را جرا کردند و حائری شاه باغ دادستان کل وقت، آن سید بزرگواری که زیر بار مظالم دستوری حکومت وقت نرفت و بالصراحه نوشت حکم مذکور نافذ نبوده بازداشت نواب صفوی مجوز قانونی ندارد، با تمام سوابق خدمت قضائیش به خدمتش خاتمه دادند، اینک به مصدق و کاشانی و دوستانش بگوئید بس است خجالت بکشید، و به مامور دولتشان بگوئید عمر خیانت کوتاه است، اطاعت ظالمین کم کنید.
۱۶- من بنده‌ی ناچیز خدای عزیزم، که تنها بر آن هستم که براه او بروم و مردم را به‌سوی او و قانونش بخوانم و به مدارج عالی انسانیت برسانم و بیاری ذاتش به مفاسد و بدبختی‌های بشر خاتمه دهم، خود و سخنانم صحیح‌ترین و قانونی‌ترین شاهد قابل بقا و ترقی اجتماع هستیم، هر که بر غیر این است او غیر قانونی و غیر صحیح و غیر رسمی است. خصوصا با این فرض صحیح که در مملکت رسمی اسلامی زاده شدند، و من و برادران هموطن‌م شیر محبت اسلام و محمد و آل محمد نوشیده‌ایم و جز این منطق سخنی نداریم جز این راه به‌راهی نخواهیم رفت که با شیر اندرون شد با جان بدر شود. اگر حکومت مردم بر مردم صحیح است بنابراین حکومتی که برخلاف اسلام عملا رفتار نموده مروج فساد و مخرب اسلام است. حکومتش و اعمال حکومتش غیرقانونی بوده، خود و اعوانش قابل تعقیب جزائی و قانونی هستند، و اگر حکومت قانون است که حکومت بنیادش بر قانون اساسی نهاده و قانون اساسی پایه‌اش بر بنیاد اسلام نهاده شده به تفصیلی که بر شما پوشیده نیست، چون به‌جای اجرای قانون اسلام مروج کفر و ظلم بوده به تمام معنی عملا مخرب اسلام است بایستی….. و بدلیل اینکه مزاحم من و برادرانم که نماینده‌ی آرزوهای مقدس باطنی فرزندان اسلام و ایران هستیم ….. تهمت و جسارات گردد، اگر حساب است این است و اگر منطق است و قانون مطلب همین است که ذکر گردد و اگر مصدق و کاشانی و اعوانش گویند که غیر از این است بیایند به‌خدمت من شرفیاب شوند، تا به دلیل اثبات کنم، به‌طوری‌که اعتراف کنند که حق همین است لاغیر، و اینکه گفتم شرفیاب شوند از نظر این‌ست که شرف به همراه ایمان است که به حمدالله از لطف خدا نصیب من بسیار گشته است و انان که بی‌نصیب‌اند با شرف همراه نیستند و باشرفان از آنان دورند، و الا من در پیشگاه خدا و حقیقت و پیروان راه محمد و ال محمد ذره ناچیز غیرقابل بحث و ذکرم، در خانه اگر کس است یک حرف بس است.
سخن بدینجا کوتاه می‌کنم و بشما و ….. برادران دینی وصیت می‌کنم که حقیقت را در دنیا برشهوات اینها ترجیح دهید و بجز خدا و راه او هدف و راهی اعتماد نکنید و بکوشید تا لباس شرافت و انسانیت بپوشید والسلام بیاری خدای توانا، سید مجتبی نواب صفوی.
س- بنام آخرین دفاع نسبت به اتهامات خود اظهار دیگری دارید بنمائید؟
ج- مطلب بشرحی بود که اگر …. احتیاجی به سخن تازه نیست، امید است مدارک مذکور را که فوقا اشاره شد بدست اورید (روزنامه‌ها و صورت مجلس اواخر شانزدهم بخصوص از اول تا حکومت رزم‌اراء) و خدا را فراموش نکنید و در راه حق شجاع و ثابت باشید، انشاءالله….
س- اظهارات شما قرائت شد امضا نمائید.
ج- امضاء کردم …. زندان قصر بیاری خدای توانا، سید مجتبی نواب صفوی.
سه‌راهِ جمهوری 