فتح قلعه‌ی اوين

سرانجام، مبارزات دوساله‌ی مردم ایران از «قلعه‌ی تاریخی اوین» سر برکشید. نبردی تن به تن پشت دیوارهای بلند اوین، در دامنه‌های سرسبز و دل‌انگیز هم‌جوار با دره‌ی درکه و شب‌های خردادی‌اش. «اوین»، این خاک نفرین‌شده‌ی خون‌آلود، که روزگاری ملک ییلاقی سیدضیاء طباطبایی، کودتاچی نام‌دار تاریخ معاصر ایران بود، بعداز چهل سال که از برپایی‌اش می‌گذرد روزهایی را تجربه می کند که پیش از این، جز در چند مورد، هرگز به خود ندیده بود. در زندان اوین، کانونی از ایستادگی و نافرمانی مدنی شکل گرفته است که  نمونه‌اش را تا کنون در عرصه‌ی عمومی نیز نمی‌توان سراغ گرفت. جالب‌تر این است که این کانون پای‌داری،  بی کم و کاست در جهت خلاف جریان رشد و گسترش و تعمیق اِعمال خشونت و شکنجه در «اوین» شکل  گرفته است. به عبارت دیگر، در کنار خشونت روزافزون حکومت، مخالفان آن به کنش‌های مسالمت‌‌آمیزتر رو کرده‌اند.

درست است که افتخار بنیاد‌گذاری زندان اوین در کارنامه‌ی محمدرضاشاه پهلوی ثبت شده است و هم در نخستین ماه‌های تاسیس آن، یکی از فجیع‌ترین کشتارهای زندانیان محکوم به حبس را (بیژن چزنی و ۸ نفر دیگر) در آن رقم زدند، اما «اوین» شهرت‌اش را مدیون حاکمیت روحانیان است و ابعادی از شکنجه و خشونت بی‌رحمانه که در زمان ایشان روز به روز دامنه‌اش گسترده‌تر شد. ارعاب، تهدید، تحقیر، تحمیق، ترس دایم، فقدان امنیت جانی و قضایی و شکنجه‌های بیرون از طاقت آدمی، در کنار سکوت سنگستانی فضای عمومی کشور و اعدام‌های گروهی مداوم، زندان اوین را به قلعه‌ای بدل کرد که نجات‌یافتگان از مرگ‌اش نیز دو راه بیش‌تر نداشتند: یا سکوت، یا توبه و تسلیم!

 امروز و در سال‌گشت مناسبت‌های جنبش، زندانیان مسالمت‌جوی جنبش مردم ایران با درک شرایط دشواری که بعد از دوسال مبارزه‌ی مسالمت‌‌آمیز ِ خون‌بار به جامعه تحمیل شده و نگران از برباد رفتن چندباره‌ی تلاش تاریخی مردم ایران، با نافرمانی مخاطره‌آمیز خود چراغ مبارزات مدنی را روشن کرده‌اند. چنین کاری در دوره‌های گذشته‌ی تاریخ اوین، نه اتفاق افتاده و نه امکان وقوع داشته است. اکثر زندانیان دوره‌های پیش‌ از این، دوران زندان خود را (اگر سر به سلامت برده باشند) به‌ناچار در قالب شخصیتی مطیع، قانع، نادم و سپاس‌گزار و شرمنده سپری کرده‌اند. چه‌گونه است که به‌رغم افزایش خشونت و سبعیت و آزادی عمل شکنجه‌گران در دوسال اخیر، که از سال‌های گذشته به مراتب گسترش بیش‌تری یافته است، چند زندانی سرشناس معتقد به مبارزات مسالمت‌‌آمیز (که در ارتباط با میزان هزینه‌ی پرداختی برای هر عمل، قواعد خود را دارد)، قادر می‌شوند تا چشم در چشم شکنجه‌گران بی‌پروای خود، با طرح اتهام قتل و در اعتراض به آن دست به اقدامی بزنند که اگر تداوم یابد، به یکی از رخ‌داد‌های سرنوشت ساز این روزهای انتظار بدل خواهد شد. چرا مخالفان«از جان گذشته‌»ی سال های دور نتوانستند چنین اقدامی را در تاریخ اوین به ثبت برسانند؟

تردید نباید کرد که نیروی محرک این اقدام سترگ (که تا شبی را در سردابه‌های اوین و زیر دست وپای شکنجه‌گران فرومایه‌اش نگذرانده باشی، نخواهی دانست)، چیزی نیست مگر پشت‌گرمی به پشتیبانی عمومی. و اگر در فهم این کوشش مثال‌زدنی درمانده شویم و هم‌پا و هم‌کلام با مسوولان و بازجویان و شکنجه‌گران اوین، به جای حمایت و هم‌راهی، نغمه‌ی ناجور ساز کنیم و به جای هر اقدام عملی در بازتاب و گسترش این اعتراض، به صدور پیام‌های اخلاقی مبادرت کنیم، و از هر کنش نامتعارف هراس‌ناک شویم، نه تنها سرنوشت آنان، که سرنوشت خود را نیز به دست دون‌پایه‌های بی مقداری خواهیم سپرد که از هر شکست ما نیرویی تازه می‌گیرند.

به نظر می‌رسد که برخورد کنش‌گران سیاسی و اجتماعی با اعتصاب اخیر، شکلی متفاوت از گذشته پیدا کرده است. این نکته را می‌توان در متن پیام‌های دعوت‌کنندگان به ختم اعتصاب هم احساس کرد. آیا این به آن معنی است که پیام هدا صابر از لایه‌ی سخت و غیرقابل انعطاف روشی که مسالمت‌آمیزش می خواندیم، عبور کرده است؟ آیا مانند گاندی که سرانجام در برخورد با خشونت عریان انگلیس‌ها، دستور مقابله برای دفاع داده بود، جنبش مردم ایران نيز وارد مرحله‌ی جدیدی شده است؟